Στρατηγικές αναβάθμισης του κέντρου

Αναρτήθηκε 29/11/2010

Του Στέφανου Μάνου

Η ομιλία του προέδρου της ΔΡΑΣΗΣ Στέφανου Μάνου σε ημερίδα για την υποβάθμιση του κέντρου της Αθήνας που διοργάνωσαν την 28/11 μια διδακτική ομάδα της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ με αντίστοιχη ομάδα του Ομοσπονδιακού Πολυτεχνείου της Λωζάνης.

Οργανωτικά και διοικητικά

Η αναβάθμιση της Αθήνας είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση. Η πολυπλοκότητα πολλαπλασιάζεται επειδή το σύγχρονο ελληνικό κράτος βρίσκεται στα πρόθυρα διοικητικής διάλυσης. Για το ίδιο αντικείμενο είναι πολλοί αρμόδιοι κανένας εκ των οποίων δεν αισθάνεται υπεύθυνος. Ενώ υπάρχουν πολλές καλές ιδέες, πολλές καλές και καμιά φορά λαμπρές προτάσεις, καμιά δεν ολοκληρώνεται επειδή όλες σκοντάφτουν στην απουσία συντεταγμένων μηχανισμών εφαρμογής. Απουσιάζει επίσης στην ελληνική κουλτούρα η ομαδική προσπάθεια που δεν επιτρέπει τη συλλογική και πολυεδρική προσπάθεια που όμως είναι απαραίτητη για την επιτυχία ενός τόσο σύνθετου εγχειρήματος όπως είναι η αναβάθμιση του κέντρου της Αθήνας.

Πριν από 32 χρόνια, νέος τότε υφυπουργός οικισμού, αντιμετώπισα το ζήτημα της Πλάκας. Η Πλάκα τότε ήταν μια υποβαθμισμένη και θορυβώδης περιοχή που έδιωχνε τους κατοίκους της. Θα αναφερθώ σε μερικές πτυχές εκείνης της επιτυχημένης παρέμβασης και από αυτές θα αντλήσω συμπεράσματα για το τι μπορεί να γίνει σήμερα.

Η εξυγίανση της Πλάκας είχε μελετηθεί από μια ομάδα αρχιτεκτόνων υπό τον καθηγητή Διονύση Ζήβα στην οποία μετείχε και ο πολεοδόμος Γιάννης Μιχαήλ, πρόεδρος σήμερα της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Η προσέγγιση τους ήταν αρχιτεκτονική και προέβλεπε κυρίως μορφολογικές παρεμβάσεις. Όταν ανέλαβα τα καθήκοντα μου άρχισα να μελετώ το πλήθος των υφισταμένων μελετών που βρήκα στα συρτάρια και τα ντουλάπια του υπουργείου και έτσι γνώρισα τον κ. Ζήβα που μελετούσε την Πλάκα από την εποχή της δικτατορίας.

Η γνώμη μου τότε, την οποία διατηρώ μέχρι σήμερα, είναι ότι η αναβάθμιση του κέντρου των πόλεων επιτυγχάνεται με την μετατροπή τους σε περιοχή όπου το περπάτημα είναι ελκυστικό και ευχάριστο. Το περπάτημα είναι υγιεινό και γίνεται με χαμηλή ταχύτητα. Ο πεζός, επειδή κινείται σιγά, παρατηρεί τον γύρω κόσμο, τα αξιοθέατα, διαπιστώνει τις ασχήμιες, μελετάει τις βιτρίνες. Έχοντας αυτή τη γνώμη, πρόσθεσα στην ομάδα Ζήβα τον Γιώργο Γιαννόπουλο καθηγητή συγκοινωνιολόγο και ζήτησα να πεζοδρομηθεί, στο μέτρο του δυνατού, η Πλάκα.

Πίστευα ότι η αναβάθμιση της Πλάκας θα στέριωνε αν οι παρεμβάσεις της πολιτείας οδηγούσαν σε αύξηση της αξίας των ακινήτων της Πλάκας. Διότι τότε, παράλληλα ή μετά την επένδυση των πρώτων δημοσίων χρημάτων, θα ακολουθούσαν επενδύσεις ιδιωτών 15-30 φορές μεγαλύτερες που με τη σειρά τους θα οδηγούσαν σε περαιτέρω αναβάθμιση της περιοχής.

Για να επιτευχθεί ο στόχος της αύξησης της αξίας των ακινήτων θεωρήσαμε αναγκαίο να εισαγάγουμε έναν εξαιρετικά λεπτομερειακό κανονισμό χρήσεων γης – που δεν υπάρχει σε καμιά άλλη περιοχή της Ελλάδας – και να εγκαταστήσουμε ένα τοπικό γραφείο πολεοδομίας που να παρακολουθεί από κοντά όλα τα ανακύπτοντα προβλήματα. Προβλέψαμε επίσης για τα δικαιώματα στάθμευσης των κατοίκων κάτι που και αυτό δεν υπήρχε τότε σε άλλο μέρος της Ελλάδας. Κατά την μετατροπή των δρόμων σε πεζοδρόμους μεταφέραμε όλα τα δίκτυα της κοινής ωφέλειας σε ένα μεγάλο υπόγειο αλλά βατό και επισκέψιμο κανάλι ώστε να μη χρειαστεί ποτέ στο μέλλον το γνωστό φαινόμενο των συνεχών ανασκαφών από κάθε οργανισμό κοινής ωφέλειας. Τη ΔΕΗ, τον ΟΤΕ, την ΕΥΔΑΠ κ.λπ.

Φροντίσαμε να ενημερώσουμε με κάθε λεπτομέρεια και ατομικώς κάθε κάτοικο της Πλάκας για τα σχέδια μας και ενθαρρύναμε τη δημιουργία ομάδων κατοίκων προκειμένου να διευκολυνθεί η ανταλλαγή απόψεων.

Στο Υπουργείο Οικισμού για να συντονιστεί η πολυεδρική προσπάθεια (αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, αρχαιολόγοι, συγκοινωνιολόγοι, επικοινωνιολόγοι, σύμβουλοι οργάνωσης, οικονομολόγοι, μηχανικοί, κ.λπ) δημιούργησα ένα ειδικό όχημα διοίκησης: μια ολιγομελή ειδική υπηρεσία που στελεχώθηκε από ικανούς δημόσιους υπάλληλους που επέλεξα με μοναδικό κριτήριο την ικανότητα τους να φέρουν σε πέρας την προσπάθεια. Επικεφαλής τέθηκε ο Κώστας Παυλόπουλος που τότε ήταν τμηματάρχης. Αργότερα εξελίχτηκε σε γενικό διευθυντή του υπουργείου. Έτσι αναβαθμίστηκε η Πλάκα. Παρατηρώ δυστυχώς ότι το ενδιαφέρον της πολιτείας και του δήμου για την Πλάκα έχει ατονήσει. Η κατάσταση θα ήταν χειρότερη αν δεν υπήρχαν ακόμη οι ενώσεις πολιτών που ενδιαφέρονται για την Πλάκα.

Έρχομαι τώρα στο σήμερα. Όπως σας είπα, για μένα η αναβάθμιση της πόλης είναι συνυφασμένη με τη μετατροπή του αστικού περιβάλλοντος σε χώρο όπου το περπάτημα είναι ελκυστικό και ευχάριστο. Επειδή λίγοι διανύουν ευχαρίστως αποστάσεις μεγαλύτερες από 500 μέτρα, θα περιόριζα το ενδιαφέρον μου σε ένα κύκλο ακτίνας το πολύ 500 μέτρων από μια έξοδο μετρό. Είναι σημαντικό, πιστεύω, η προσπάθεια της αναβάθμισης να είναι απολύτως και σαφώς προσδιορισμένη. Το λίγο εδώ και λίγο εκεί, να δώσουμε σε όλους το κάτι τις θα αποτύχει και απλώς θα σπαταληθούν πόροι. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να αρχίσουμε με τον σταθμό του μετρό «Πανεπιστήμιο» της οδού Κοραή και να ορίσουμε στο χάρτη έναν ένα τους δρόμους και τα κτίρια που περιλαμβάνονται στην περιοχή αναβάθμισης. Η έκταση της περιοχής – όπως τελείως πρόχειρα υπολόγισα - είναι περίπου 600 στρέμματα και η συνολική αξία των οικοδομών 12 δις ευρώ.

Παλαιότερα με την Πλάκα το εγχείρημα της αναβάθμισης συντονίστηκε από μια ειδική υπηρεσία στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων υπό την άμεση εποπτεία μου. Για την πολύ πιο πολύπλοκη αναβάθμιση του κέντρου της Αθήνας προτείνω να συσταθεί ένα ειδικό όχημα για το οποίο θα σας μιλήσω σε ένα λεπτό. Το ειδικό αυτό όχημα, για την οικονομία της συζήτησης, θα ονομάσω Εταιρεία Αναβάθμισης του Κέντρου της Αθήνας (ΕΑΚΑ). Η ΕΑΚΑ θα συσταθεί από το δήμο της Αθήνας. Είναι ευχάριστο ότι ο δήμος απέκτησε νέο δήμαρχο και ξεκινά ελπίζω ένα καινούργιο κύκλο ζωής, χωρίς δεσμεύσεις από παλαιές πρακτικές και επιλογές. Θα ήθελα να ζητήσω από τον δήμαρχο να καλέσει τον πρωθυπουργό να του ζητήσει να θέσει, τρόπον τινά, υπό την προστασία του την ΕΑΚΑ στο εποπτικό συμβούλιο της οποίας, μαζί με τον πρωθυπουργό και τον δήμαρχο θα ζητούσα να συμμετάσχουν μεταξύ άλλων οι τραπεζίτες που εδρεύουν στην υπό αναβάθμιση περιοχή. Αναφέρομαι στους κ. Προβόπουλο της Τράπεζας της Ελλάδας, Κωστόπουλο της Άλφα, Σάλλα της Πειραιώς και Ταμβακάκη της Εθνικής. Θα καλούσα επίσης να συμμετάσχει στο εποπτικό συμβούλιο ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ και ένας ξενοδόχος πεντάστερου ξενοδοχείου της περιοχής. Από το ίδρυμα Νιάρχου θα ζητούσα να αναλάβει τη διοίκηση της ΕΑΚΑ. Το ίδρυμα Νιάρχου θα πρέπει να επιλέξει τον γενικό διευθυντή και τους μελετητές του εγχειρήματος.

Τι πρέπει να κάνει η ΕΑΚΑ; Να διαμορφώσει το business plan της παρέμβασης. Επειδή η σημερινή συνάντηση είναι συνάντηση αρχιτεκτόνων και τα business plans μπορεί να σας φαίνονται κάπως παράταιρα, σας επισημαίνω ότι κατά τη γνώμη μου, η αναγέννηση του κέντρου θα επιτύχει αν δημιουργήσει την πεποίθηση ότι χάρη στην αναγέννηση θα παρουσιαστεί μεγάλη αύξηση της αξίας των ακινήτων. Μια τέτοια πεποίθηση θα οδηγήσει σε μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις που με τη σειρά τους θα επιταχύνουν την αναγέννηση.

Είναι ευτύχημα ότι στο δημοτικό συμβούλιο του κ. Καμίνη περιλαμβάνεται και ο διακεκριμένος αρχιτέκτων Αλέξανδρος Τομπάζης. Είμαι βέβαιος ότι μαζί, Ίδρυμα Νιάρχου και Τομπάζης, θα μπορέσουν να προσελκύσουν ό,τι καλύτερο υπάρχει στη διεθνή κοινότητα για τον σχεδιασμό της αναγέννησης του κέντρου.

Είμαι της γνώμης ότι αφού οριστούν τα ακριβή όρια της προς αναμόρφωση περιοχής και μπουν στο χαρτί 5-6 ανταγωνιστικές προτάσεις για το τι πρέπει να γίνει θα πρέπει να ακολουθήσει μια 3-μηνη ίσως περίοδος δημόσιας συζήτησης που θα διευκολύνει την επιλογή της πιο ενδεδειγμένης λύσης.

Μετά θα πρέπει να οριστικοποιηθούν με μεγάλη λεπτομέρεια οι πολεοδομικές παράμετροι της περιοχής. Θα πρέπει να καταργηθούν όλα όσα ισχύουν σήμερα. Η αντιμετώπιση του κέντρου θα γίνει από μηδενική βάση. Tabula rasa. Θα δημιουργηθεί ένα νομικό και ρυθμιστικό καθεστώς αποκλειστικώς για την περιοχή. Το νέο κανονιστικό και ρυθμιστικό πλαίσιο θα προετοιμαστεί από την ΕΑΚΑ και ο πρωθυπουργός ελπίζω να φροντίσει για τη διεκπεραίωση του από τα συναρμόδια υπουργεία. Όλα θα ρυθμιστούν από την αρχή: Που κτίζω, πόσο, πως, πως κυκλοφορώ, πως και που περπατώ, πως σταθμεύω, πως πετάω τα σκουπίδια, πότε λειτουργούν τα μαγαζιά, τι είδους μαγαζιά, τι προβλέπεται για αναψυχή, τι θόρυβος επιτρέπεται, κ.λπ, κ.λπ. Αλλά όχι μόνον αυτά: Πως διαδηλώνω, και πως αστυνομεύεται η περιοχή, πως προστατεύονται από τους βανδάλους τα αρχιτεκτονικά μνημεία – Πανεπιστήμιο, Ακαδημία, Βιβλιοθήκη - κοκ. Ασφαλώς θα χρειαστεί να γίνουν μερικά έργα που θα βαρύνουν τον προϋπολογισμό του κράτους και του δήμου, αλλά η έμφαση θα δοθεί σε ρυθμίσεις που θα εξωθήσουν τους ιδιώτες να επενδύσουν στην περιοχή. Στόχος θα μπορούσε να είναι ο διπλασιασμός της αξίας της περιοχής σε 7 χρόνια.

Η χρηματοδότηση της ΕΑΚΑ θα πρέπει να προέλθει από τον προϋπολογισμό του δήμου. Είμαι της γνώμης ότι ο δήμος μπορεί να απελευθερώσει αρκετούς πόρους για τη χρηματοδότηση της ΕΑΚΑ και των μελετών που αυτή πρέπει να κάνει. Ο δήμος θα αλλάξει προτεραιότητες: θα εγκαταλείψει την προβολή και θα ασχοληθεί με τη δράση.

Μέσα στην περιοχή γύρω από τη στάση του μετρό «Πανεπιστήμιο» βρίσκονται διάφορα κτίρια που ανήκουν στο Δημόσιο. Σας φέρνω ως παράδειγμα το παλαιό κτίριο του Υπουργείου Ναυτικών στο βάθος της πλατείας Κλαυθμώνος. Τέτοια κτίρια που προφανώς δεν καλύπτουν πραγματικές ανάγκες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να θέσουν σε κίνηση ένα μηχανισμό επενδύσεων στο κέντρο συμβατών με το master plan που θα οριστικοποιήσει η ΕΑΚΑ.

Περιορίστηκα να σας δώσω ένα περίγραμμα του πως συγκεκριμένα θα οργάνωνα μια παρέμβαση για την αναγέννηση του κέντρου της Αθήνας. Για μένα η αναγέννηση του κέντρου είναι συνυφασμένη με τη δημιουργία άνετου και ελκυστικού χώρου περπατήματος που θα ωθήσει προς τα πάνω τις αξίες των ακινήτων.

Όπως μερικοί από σας γνωρίζουν έχω προτείνει να αξιοποιηθεί οικιστικά η έκταση του παλιού αεροδρομίου στο Ελληνικό προκειμένου να εξευρεθούν οι πόροι για τη δημιουργία 20 ή περισσοτέρων μεγάλων κήπων στη τσιμεντόπληκτη Αθήνα. Μολονότι έχουν περάσει 7 χρόνια από τότε που για πρώτη φορά προώθησα την ιδέα, τίποτε δεν έχει γίνει. Όχι πως έγινε κάτι άλλο, απλώς δεν έγινε τίποτε. Για να γίνει πραγματικότητα η πρόταση αυτή θα χρειαζόταν, όπως και για την αναγέννηση του κέντρου, η δημιουργία ενός ειδικού οργανωτικού οχήματος που θα σχεδιάσει και θα υλοποιήσει την πρόταση. Και λίγο θάρρος και φαντασία.

Στη σημερινή μελαγχολική κατάσταση της Ελλάδας μερικά μεγάλα αλλά απολύτως εφαρμόσιμα σχέδια αστικής αναγέννησης θα ήταν μια ένεση ελπίδας και αισιοδοξίας για ένα καλύτερο μέλλον