ΕΛΑΙΩΝΑΣ «Το χρονικό ενός προαναγγελθόντος θανάτου»

ΕΛΑΙΩΝΑΣ
«Το χρονικό ενός προαναγγελθόντος θανάτου»

του Κώστα Φωτεινάκη
Ιστορικά:

Ο Ελαιώνας της Αθήνας, «Το Κάλλιστον Προάστειον» κατέχει μια περίοπτη και νευραλγική θέση αφού απέχει μόλις 3 χιλιόμετρα από την Ομόνοια και μόνο 2 χιλιόμετρα από την Ακρόπολη και τον Κεραμεικό.

Την ομορφιά του Ελαιώνα έχουν περιγράψει μεγάλοι ιστορικοί, όπως ο Παυσανίας στα Αττικά, καθώς και πολλοί ξένοι περιηγητές όπως ο Γάλλοι Φραγκίσκος Σατωμπριάν (1806), Γουσταύος Φλωμπέρ (1850), τον έχουν συμπεριλάβει στους χάρτες τους ο Ρήγας Φεραίος (1797), ο J. Dower (1839), τον έχουν ζωγραφίσει μεγάλοι ζωγράφοι όπως ο Στέλιος Μηλιάδης 1917 και τον έχουν υμνήσει μεγάλοι ποιητές όπως ο Άγγελος Σικελιανός στο ποίημα του Ιερά Οδός.
Σύμφωνα με τον μύθο η ελιά είναι το δώρο της θεάς Αθηνάς, προς τους Αθηναίους.

Οι Πέρσες λεηλάτησαν την Αθήνα και έκαψαν την Ιερή Ελιά στο Ερεχθείο που είχε φυτρώσει με το χτύπημα του κονταριού της θεάς στο έδαφος. Λίγο μετά διαπιστώθηκε ότι είχε βλαστήσει ένα κλαδί από το οποίο προέκυψαν τα δώδεκα ελαιόδενδρα που συμβόλιζαν τις δώδεκα πύλες των Αθηνών. Λέγεται ότι αυτά τα δέντρα μεταφυτεύτηκαν, αναπτύχθηκαν και έτσι δημιουργήθηκε το ιερό δάσος, ο Ελαιώνας.

Ένα μεγάλο τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού περνούσε μέσα από τον ιστορικό Ελαιώνα, ο οποίος σε όλη την μακραίωνη διαδρομή από τον Ακάδημο και τον Πλάτωνα μέχρι τα μέσα του 1940, διατήρησε την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία του όπως αποδεικνύουν αεροφωτογραφίες της εποχής. Διατήρησε τους δεσμούς του και τη συμβατότητά του με το Αττικό τοπίο, την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Αθήνας.

Και όμως «Το Κάλλιστον Προάστειον» με την «επέλαση» των Νεοελλήνων και την απουσία, την ανοχή αλλά και τις ευλογίες του Νεοελληνικού Κράτους ΧΑΘΗΚΕ .
50 χρόνια «Νεοελληνικής κατοχής» ήταν αρκετά για να ανατραπούν όλες οι ισορροπίες του και να ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ. Το «Κάλλιστον Προάστειον» καταδικάστηκε σε αργό θάνατο για να μετατραπεί και να μετονομαστεί στις μέρες μας σε «Χαβούζα της Αθήνας».

Διοικητική – Χωροθέτηση

Η συνολική έκταση του Ελαιώνα είναι περίπου 9.000 στρέμματα και διοικητικά η περιοχή ανήκει στους Δήμους:

Αγίου Ιωάννη Ρέντη 37,4%
Αθηναίων 22%
Αιγάλεω 16,5%
Ταύρου 10%
Μοσχάτου 8,2%
Περιστερίου 5,6%

Σύμφωνα με στοιχεία του ΤΕΕ (1992) « το 10% αποτελείται από εκτάσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα (Δημόσιο, ΝΠΔΔ, ΔΕΚΟ, Τράπεζες κλπ), το 5% είναι εγκαταστάσεις του Δημοσίου (στρατόπεδα, αποθήκες υλικών, χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων κτλ) ...»

«Είναι προφανής η πολυπλοκότητα των προβλημάτων της περιοχής αλλά και η γκάμα των δυνατοτήτων που παρέχει» ανέφεραν στην Διημερίδα για τον Ελαιώνα οι εισηγητές του ΤΕΕ κ.κ. Ν. Μπανιάς και Ν. Γκρατσίας και διαπίστωναν ότι «Τόσο η ιστορικότητα, όσο και η έκταση και η στρατηγική σημασίας θέση της, είναι στοιχεία που τη διαφοροποιούν από οποιαδήποτε άλλη «εκτός σχεδίου» περιοχή της Αθήνας και απαιτούν μια αντιμετώπιση με ειδική φιλοσοφία, έμπνευση και πολιτική βούληση» (18/6/1991).

Δυστυχώς το πρόβλημα με τον Ελαιώνα δεν είναι ότι δεν υπήρξαν προτάσεις «έμπνευση και πολιτική βούληση» από το 1991 και μετά· το αντίθετο μάλιστα. Υπήρξε πολιτική έμπνευση και βούληση να απαξιωθεί το «Κάλλιστον Προάστειον» να παραμένει για δεκάδες χρόνια ανοικτή χαβούζα έτσι ώστε με όχημα τη κατασκευή του γηπέδου του ΠΑΟ να τσιμεντοποιηθεί και να ακυρωθεί οποιαδήποτε σκέψη και διάθεση για μια πραγματική και ποιοτική αναβάθμιση της περιοχής με μεγάλους ελεύθερους και πράσινους χώρους.

Προτάσεις - Νομοθεσία – Προεδρικά Διατάγματα που καθορίζουν τις χρήσεις γης για τον Ελαιώνα.
Το 1965 υπήρξε μια πρόταση με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας του Βασιλειάδη αλλά δεν νομοθετήθηκε.
Η μόνη φωνή διαμαρτυρίας για την εγκατάλειψη και απαξίωση του Ελαιώνα όλα αυτά τα χρόνια ήταν η παρέμβαση του περιοδικού ΑΝΤΙ του Παπουτσάκη, ο οποίος, εκτός από την προβολή του θέματος, διοργάνωσε συνάντηση στη Γεωπονική τον Φεβρουάριο του 1989 με τη συμμετοχή Γερμανών ειδικών με θέμα τον Ελαιώνα.
Το 1990 το ΥΠΕΧΩΔΕ (Υπουργός Στέφανος Μάνος) προχωρεί την ένταξη ολόκληρης της περιοχής ΦΕΚ 74δ - 14/2/1991. Σύμφωνα με το ΠΔ του Στ.Μάνου προέβλεπε το 14% πράσινο (1.200 στρέμματα), το 12,5% οδικό δίκτυο (1.100 στρέμματα), 14% λειτουργίες δημοσίου (1.200 στρέμματα) και το υπόλοιπο 60% (5.200 στρέμματα) σε οικοδομικά τετράγωνα με συντελεστή 1,4-1,6.

Πως αντέδρασαν οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις στην απόφαση Μάνου: Ο Δήμαρχος Αθήνας Αντώνης Τρίτσης έκανε προσφυγή στο ΣτΕ για ακύρωση του ΠΔ., ο Συνασπισμός έκανε αίτηση ακύρωσης της Υπουργικής Απόφασης, οι Δήμοι Αθηναίων – Αιγάλεω – Μοσχάτου – Περιστερίου και Ταύρου συντάσσουν κοινή ανακοίνωση στην οποία χαρακτηρίζουν την απόφαση Μάνου ως «ιστορική και περιβαλλοντική καταστροφή». Την αντίρρησή τους εξέφρασαν επίσης ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Σχολών (ΣΑΔΑΣ), το ΤΕΕ (ζήτησε αναστολή της εφαρμογής).

Αξίζει να αναφέρουμε την τοποθέτηση του κ. Μόσχου Διαμαντόπουλου (αρχιτέκτων

– πολεοδόμος, σύμβουλος περιβάλλοντος και πολεοδομίας του ΑΣΔΑ) στην ημερίδα για τον Ελαιώνα. Ο κ. Διαμαντόπουλος αφού στην αρχή της ομιλίας του χαρακτήρισε «έκτρωμα» το ΠΔ του κ Μάνου στο τέλος προτείνει για τον Ελαιώνα:
5.000 στρ. ενιαίο πράσινο, 1.000 στρ. οδικό τοπικό δίκτυο, 2.500 στρ. ενιαία βιομηχανική βιοτεχνική περιοχή και από αυτά τα 450 στρέμματα υποχρεωτικό υψηλό πράσινο μόνωσης και τέλος 700 στρ. άλλες χρήσεις (Γεωπονική, Βοτανικός Κήπος, κατοικία κτλ)

Και ερχόμαστε στο σωτήριον έτος 1995. Ο Υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Κώστας Λαλιώτης παρουσιάζει τη δική του συναρπαστική εκδοχή για των Ελαιώνα:
«Οι στόχοι μας είναι φιλόδοξοι αλλά ρεαλιστικοί. Το σχέδιό μας μπορεί να γίνει πραγματικότητα και να διασφαλίσει το 44% της συνολικής έκτασης του Ελαιώνα σε όαση πρασίνου και το l9% σε κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους. 'Ετσι, το 63% των 9 χιλιάδων στρεμμάτων του Ελαιώνα, δηλαδή τα 6 χιλιάδες στρέμματα περίπου θα είναι μία μεγάλη έκταση πρασίνου και ελεύθερων χώρων.... Το 2000 αποτελεί μια πρόκληση για όλους μας, για την Πολιτεία, για τα Κόμματα, για την Αυτοδιοίκηση, για τον Πολίτη.»

Η Συντονιστική Επιτροπή Συλλόγων και Κινήσεων για την Προστασία των Ελεύθερων Χώρων της Αθήνας και την Ποιότητα Ζωής διοργανώνει το 1998 ημερίδα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, στην οποία αναλύεται διεξοδικά η μεγάλη δυνατότητα της Αθήνας να αξιοποιήσει περιβαλλοντικά και ιστορικά τον Ελαιώνα.
Το 2000 ήρθε, ήρθε και το 2004 και το 2005.... αλλά και τίποτα δεν έγινε. Τα μεγάλα λόγια του κ. Λαλιώτη εξανεμίστηκαν και η απαξίωση του χώρου συνεχίστηκε. Ο οργανισμός διαχείρισης του Ελαιώνα, στον οποίο συμμετείχαν και εκπρόσωποι των Δήμων που διοικητικά εμπλέκονται, συνεδρίασε ελάχιστες φορές χωρίς στην πραγματικότητα να παίξει κανέναν ρόλο και γι΄ αυτό ουσιαστικά διαλύθηκε στα «εξ ων συνετέθη» το 2003. Ακολούθησε την τύχη που είχε ο διαδημοτικός Σύνδεσμος Οργάνωσης, Διαχείρισης και Ανάπτυξης του Ελαιώνα που είχε συσταθεί το 1990. Η αφωνία της Τοπική Αυτοδιοίκησης αλλά και των πολιτικών φορέων των περιοχών είναι χαρακτηριστική αλλά καθόλου πρωτόγνωρη.
Με όχημα την κατασκευή του ΠΑΟ και τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις, τεράστια εμπορικά κτήρια αναγείρονται, ενώ οι πρόσφατες εξαγγελίες για κατασκευή νέων κτηρίων της Βουλής και του Δήμου Αθηναίων στον Ελαιώνα επιβεβαιώνουν ότι το «Κάλιστον προάστειον – κάλλιστα καταστρέφεται» με τη συμμετοχή ή και με την αδιαφορία της Τοπικής Αυτοδιοίκηση και τη σιωπή των αμνών – των κομμάτων. . Η Επιτροπή Πολιτών για τη διάσωση του Ελαιώνα σημειώνει στο κάλεσμά της για την συγκέντρωση που θα γίνει στις 27 Ιανουαρίου στη Γεωπονική:
« Ήδη, το εμποροαθλητικό συγκρότημα έχει υπερτιμολογηθεί πριν καν ξεκινήσει με 63 εκατ. € , τα οποία θα πληρώσει ο αθηναϊκός λαός .

Ο Ελαιώνας με τη σημερινή του μορφή παρέχει ακόμα ορισμένες δυνατότητες δημιουργίας πνευμόνων πρασίνου για την αναζωογόνηση της Δυτικής Αττικής και συνολικά του λεκανοπεδίου. Σύμφωνα με το ΠΔ 1995, προβλέπονται 740 στρεμ. κοινοχρήστου πρασίνου στα διοικητικά όρια του Δήμου Αθηναίων και συνολικά περίπου 3.500 στρεμ., τα οποία πρέπει να αποκτηθούν με εισφορές σε γη και απαλλοτριώσεις. Τα 63 εκατ. € , που χαρίζονται, μπορούν να εξασφαλίσουν εκατοντάδες στρέμματα κοινοχρήστου πρασίνου τώρα. Πρέπει να σταματήσει η καταστροφική προοπτική για τον Ελαιώνα. Πρέπει να επιβληθεί κατ’ αρχήν η εφαρμογή των νόμων και στη συνέχεια να υλοποιηθούν τα προβλεπόμενα από το ΠΔ 1995 σχέδια για πράσινους χώρους και ιδιαίτερα για πάρκα υψηλού πρασίνου. »

Και έτσι φτάσαμε επιστήμονες, πολίτες και φορείς, που θεωρούσαμε το ΠΔ του 1995 του κ. Λαλιώτη ανεπαρκέστατο, τώρα να το υποστηρίζουμε «για να σώσουμε οτιδήποτε δεν σώζεται».

Και για να τελειώσουμε όπως αρχίσαμε με τον μύθο να ισχυρίζεται ότι «θεϊκή τιμωρία θα πρέπει να αναμένει όποιος καταστρέφει ελαιόδεντρα». Ίδωμεν...
Σημείωση: Αρκετές από τις τελευταίες ελιές του ιστορικού Ελαιώνα που βρίσκονται στο χώρο του ΤΕΙ Πειραιά, πάνω από την οδό Πέτρου Ράλλη, κόπηκαν άνευ λόγου και σοβαρής αιτίας, στην αρχή του καλοκαιριού του 2007 (σχετική ερώτηση του βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Γιάννη Δραγασάκη 19/7/2007)

Κώστας Φωτεινάκης
Μέλος της Επιτροπής Πολιτών για τη διάσωση του Ελαιώνα

http://elaionas.wordpress.com
Πρόεδρος του ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. www.xpolis.blogspot.com
Εκδότης του e-magazine «προσανατολισμοί» www.prosanatolismoi.gr

Πηγές:
Ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩΔΕ, 2003
Τεχνικά Χρονικά ΤΕΕ, 3/92
Περιοδικό ΑΝΤΙ
Ημερίδα Ανοικτής Πόλης 2007
Ανακοινώσεις – άρθρα των Πολιτών για την διάσωση του Ελαιώνα.








Ο Φραγκίσκος Σατωμπριάν περιγράφει την Ιερά Οδό, τον Κηφισό
και τον Ελαιώνα, 1806

Το 1806 επιβιβάζεται σ΄ ένα εμπορικό πλοίο στην Τεργέστη (Ιταλία) το οποίο πήγαινε στην Σμύρνη (Τουρκία). Συμφωνεί με τον καπετάνιο να τον αποβιβάσει νότια της Πελοποννήσου, στην Μεθώνη, με την προοπτική να συναντήσει το πλοίο, μερικές ημέρες αργότερα, στο Σούνιο έτσι ώστε να συνεχίσει το ταξίδι του για Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Αγίους Τόπους κ.α.
Ο Σατωμπριάν φτάνει στην Μεθώνη, επισκέπτεται την Τρίπολη, το Άργος, διανυκτερεύει στην Ελευσίνα -προετοιμάζεται ψυχικά και πνευματικά -, για να επισκεφτεί μέσω της Ιερά Οδού την Αθήνα…
Αντιγράφουμε από το Οδοιπορικό του:
«...Τέλος πάντων, η μεγάλη μέρα που μας είδε να μπαίνουμε στην Αθήνα στην Αθήνα, ξημέρωσε. Στις 23 Αυγούστου (1806), στις τρεις το πρωί, είμαστε όλοι επάνω στ΄ άλογά μας. Κι΄ αρχίσαμε να παρελαύνουμε, σιωπηλοί, από την Ιερά Οδό. Πρέπει να βεβαιώσω πως κι΄ ο πιο ευλαβικός από τους μυημένους στα Ελευσίνια Μυστήρια, δε θα ένοιωσε ποτέ τη δική μου συγκίνηση. Όλοι είχαμε φορέσει τα γιορτινά μας, ο γιαννίτσαρος είχε «γυρίσει» τα μέσα – έξω του τουρμπανιού του, και – γεγονός εξαιρετικό – είχε τρίψει και ξυστρίσει τ΄ άλογα. Περάσαμε την κοίτη ενός χείμαρρου, του Σαρανταπόταμου –ίσως νάταν ο Ελευσίνιος Κηφισσός – είδαμε κάποια λείψανα χριστιανικών ναών, χτισμένων ίσως πάνω στον τάφο εκείνου του Ζάρηκα, που ο Απόλλων του είχε διδάξει τη μουσική. Κάποια άλλα ερείπια μας δείχναν σε ποιο σημείο υψωνόνταν τα μνήματα του Εύμολπου και του Ιπποθόντα
Το πρώτο, που χτύπησε τα μάτια μου, ήταν η Ακρόπολη, φωτισμένη από τον ήλιο, που μόλις είχε βγει... Παρουσίαζε ένα συγκεχυμένο σύνολο από τα κιονόκρανα των Προπυλαίων, τις κολώνες του Παρθενώνα, το ναό του Ερεχθείου, τις επάλξεις ενός τείχους φορτωμένου κανόνια, από τα γοτθικά ερείπια των χριστιανών κι΄ από τις καλύβες των Οθωμανών...
...Η Αθήνα υψώνεται μέσα σε μια πεδιάδα, ζωσμένη από μια σειρά βουνών που καταλήγει στην θάλασσα. Από τη θέση, που έβλεπα αυτή την πεδιάδα φαινόταν χωρισμένη σε τρεις ζώνες. Η πρώτη ζώνη ... ήταν ακαλλιέργητη και σκεπασμένη ρείκια. Η δεύτερη, είχε χωράφια οργωμένα και νιοθερισμένα. Κι΄ η τρίτη, ήταν ένα μακρύ δάσος από λιόδεντρα, που απλωνόταν κάπως κυκλικά από τις πηγές του Ιλισσού ως τους πρόποδες του Άνχεσμου κι΄ ως το λιμάνι του Φαλήρου. Κυλάει ο Κηφισσός μέσ΄ απ΄ αυτό το δάσος, που γέρικο καθώς είναι, φαίνεται να ξεκινάει από την ελαία, που ξεπετάχτηκε από τη γη με πρόσταγμα της Αθηνάς...
...Μπήκαμε στο ελαιώνα... Σε λίγο είδαμε την κοίτη του Κηφισσού, ανάμεσα σε κορμούς λιόδεντρων, που τον ζώνανε γέρικες ιτιές. Ξεπέζεψα για να χαιρετήσω τον ποταμό και για να πιω από το νερό του, αλλά μόλις βρήκα το νερό, που μου χρειάζονταν σε μια λακουβίτσα, σιμά στην όχθη· όλο τ΄ άλλο νερό το είχαν «στρέψει» για να ποτίζουν τον Ελαιώνα. Πάντα μου άρεσε πολύ να πίνω από το νερό των φημισμένων ποταμών, που μου έλαχε να τους περάσω. Έχω πιεί, λοιπόν από τα νερά του Μισισιπή, του Τάμεση, του Ρήνου, του Πάδου, του Τίβερη, του Ευρώτα, του Κηφισού, του Έρμου...
Βγαίνοντας από τον Ελαιώνα, κι εκεί που θάταν ο εξωτερικός Κεραμεικός, βρήκαμε ένα περιτειχισμένο περιβόλι. Και χρειαστήκαμε ακόμα δρόμο μισής ώρας, για να φτάσουμε στην Αθήνα, διαβαίνοντας μέσα από τ΄ άχυρα των θερισμένων σιταριών. Ένα νεόχτιστο τείχος, που μόλις το είχαν επισκευάσει, και, που έμοιαζε με περιτοίχισμα κήπου, έζωνε την πόλη. Δρασκελίσαμε την πύλη και περάσαμε σε αγροτικά δρομάκια, δροσερά και καθάρια. Κάθε σπίτι, έχει το περιβολάκι του: πορτοκαλιές και συκιές. Ο λαός μου φάνηκε εύθυμος και περίεργος. Δεν είχε καθόλου το σκυθρωπό ύφος, που είχαν οι Μωραϊτες...»

Σατωμπριάν, «Οδοιπορικό στην Ελλάδα», Δωδώνη




Από την Αθήνα στην Ελευσίνα, 1850
Γουσταύος Γλωμπέρ


«Σήμερα, Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου, ανήμερα των Χριστουγέννων, ξεκινήσαμε από την Αθήνα στις 9 το πρωί για την Ελευσίνα (Λεψίνα)
Ο δρόμος μας αφήνει δεξιά το δρόμο του Πειραιά και μπαίνει σ΄ έναν ελαιώνα. Ένας ουρανός σταχτοκύανος, βαθύς, φτιαγμένος από παχιά στρώματα το ένα πάνω στο άλλο, με φωτερά γαλάζια ανοίγματα, ξεχώριζε σε μεγάλα κομμάτια ανάμεσα στις γκριζοπράσινες φυλλωσιές των λιόδεντρων. Νερό δίπλα στο δρόμο και στα καλλιεργημένα χωράφια, ανάμεσα στους κορμούς των δένδρων· μικρά ρυάκια περνούν κάτω από γέρικους λιανισμένους κορμούς. Αριστερά ο Βοτανικός Κήπος...»
Γ. Φλωμπέρ, «Το ταξίδι στην Ελλάδα», Ολκός